M KROB YAL MODELLER V RS VE BAKTER GENET (Kaynak: Biyoloji, - PowerPoint PPT Presentation

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viral enfeksiyon ¤ DNA virüslerinin ço ğ u, viral DNA tarafından sa ğ lanmı ş kalıp üzerinden yeni genomlar sentezleyecek DNA polimeraz enzimini kullanırlar. ¤ RNA virüsleri ise, genomlarını replike etmek için, RNA ’ yı kalıp olarak kullanabilen ve virüs tarafından kodlanan özel polimerazlara sahiptirler. 27

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Konakçının sa ğ ladı ğ ı imkanlar ¤ Virüs, konak hücrenin kaynaklarını virüs üretimi için yönlendirir. ¤ Nükleik asitlerin sentezi için nükleotidler konak tarafından sa ğ lanır. ¤ Ayrıca viral proteinlerin yapımı için gerekli enzimler, ribozomlar, tRNA ’ lar, aminoasitler ve ATP de konak tarafından sa ğ lanır. 28

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüs partiküllerinin bir araya gelmesi ¤ Nükleik asit moleküllerinin ve kapsomerlerin üretiminden sonra bunların bir araya gelme süreci kendili ğ inden gerçekle ş ir. ¤ Deneysel olarak yapılan çalı ş malarda tütün mozaik virüsünün (TMV) RNA ve kapsomerleri sadece karı ş tırılarak bütünle ş ebilmektedir. 29

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Konak hücreden ayrılma ¤ Viral ço ğ alma döngüsü, yüzlerce hatta binlerce virüs konakçıdan çıktı ğ ında tamamlanır. ¤ Bu süreç sonunda konak hücre genelde parçalanmaktadır. ¤ İ nsanlarda grip ve so ğ uk algınlı ğ ı belirtileri, hücrelerin ölümü ve vücudun buna tepkisi sonucunda olu ş maktadır. 30

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüslerin ço ğ alma ş ekilleri ¤ Fajlarla yapılan deneyler, bazı çift iplikli DNA virüslerinin iki ş ekilde ço ğ alabildi ğ ini ortaya koymu ş tur: ¤ Litik döngü ¤ Lizogenik döngü 31

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Litik döngü ¤ Konakçı hücrenin ölümüyle sonuçlanan döngüdür. ¤ Bakteri hücresi lizise u ğ rayarak (parçalanma) ço ğ almı ş fajlar dı ş arıya bırakılır. ¤ Enfeksiyonun son evresidir. 32

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Litik döngü ¤ Dı ş arıya çıkan her faj, sa ğ lıklı bir ba ş ka hücreyi enfekte edebilir. ¤ Böylelikle saatler içerisinde tüm bir bakteri kolonisi yok edilebilir. ¤ Bir faj sadece litik döngü aracılı ğ ıyla ço ğ alıyorsa buna virulan faj adı verilir. 33

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 34

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Konak hücreler savunmasız de ğ ildir !!! ¤ Fajların, neden tüm bakterileri yok etmediklerini dü ş ünebilirsiniz. ¤ Aslında bakteriler savunmasız de ğ ildir. ¤ Do ğ al seçilim, mutasyona u ğ ramı ş bakteri hücrelerinin yanında yer almaktadır. ¤ Bu bakterilerin reseptörleri artık belirli fajlar tarafından tanınamayacak hale gelmi ş tir. 35

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Konak hücreler savunmasız de ğ ildir !!! ¤ Ayrıca faj DNA ’ sı bakteriye girebilse bile bazı hücre enzimleri onu parçalamaktadır (restriksiyon endonükleazlar). ¤ Ancak do ğ al seçilim aynı zamanda mutant fajların da yanında yer almaktadır. ¤ Böylece konak parazit ili ş kisi sürekli olarak evrimsel bir de ğ i ş im göstermektedir. 36

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Lizogenik döngü ¤ Faj genomunun, konakçıya zarar vermeden ço ğ alması durumudur. ¤ Hem litik hem lizogenik ço ğ alma yetene ğ inde olan fajlara ılımlı fajlar (temperate) adı verilir. 37

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) E. coli ’nin λ fajı ile enfeksiyonu ¤ Enfeksiyon, fajın hücre yüzeyine ba ğ lanması ve DNA ’ nın içeri girmesi ile ba ş lar. ¤ Konak içine giren λ DNA molekülü halkasal yapıya dönü ş ür. ¤ Bundan sonra meydana gelecek i ş lemler fajın ço ğ alma tarzına ba ğ lıdır: litik veya lizogenik döngü. 38

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) E. coli ’nin λ fajı ile enfeksiyonu ¤ Litik döngü: ¤ Viral genler kona ğ ı kısa sürede λ fajlar üreten bir fabrikaya dönü ş türür. ¤ Hücre, bu ürünleri salıvermek üzere parçalanır. 39

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) E. coli ’nin λ fajı ile enfeksiyonu ¤ Lizogenik döngü: ¤ Viral genler farklı davranırlar. ¤ λ DNA molekülü, genetik rekombinasyonla konak kromozomu üzerinde spesifik bir bölgeye ba ğ lanır. ¤ Bu a ş amadaki faj DNA ’ sına profaj adı verilir. ¤ Profajın bir geni, profajın di ğ er genlerinin çalı ş masını engelleyecek bir proteini kodlar. ¤ Böylece faj genomu bakteri içinde sessiz kalacaktır. 40

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Faj ne zaman ço ğ alacaktır? ¤ E. coli hücresinin her bölünmesinde faj DNA ’ sı da onunla birlikte bölünerek ço ğ alacaktır. ¤ Böylelikle kısa sürede çok sayıda profaj virüs ta ş ıyan bakteri olu ş acaktır. ¤ λ genomu, bakteri kromozomundan ayrılma fırsatı buldu ğ unda litik bir döngü ba ş latır. ¤ Bu a ş amaya geçi ş i tetikleyen, radyasyon ya da bazı kimyasal maddelerin varlı ğ ıdır. 41

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 42

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Hayvan virüslerinin ço ğ alma döngüleri ¤ Ço ğ alma ve enfeksiyon a ş amaları açısından fajlarla hayvan virüsleri arasında temelde benzerlikler bulunmaktadır. ¤ Hayvan virüslerinde farklı olan durumlar ş unlardır: ¤ Viral genetik materyalin tipi ¤ Zar yapısındaki zarfın varlı ğ ı ya da yoklu ğ u 43

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 44

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüs zarfları ¤ Hayvan virüsleri, sahip oldukları zarfı, konak hücreye giri ş için kullanırlar. ¤ Hücre zarı gibi, dı ş yüzeyinde glikoproteinler bulunan iki lipit tabakasından olu ş mu ş bir yapıdır. ¤ Glikoprotein çıkıntılar, konak hücre yüzeyindeki özgül algılayıcılara ba ğ lanır. 45

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüs zarfları ¤ Daha sonra zarf, konak hücre zarıyla kayna ş arak kapsit ve virüs genomunu hücre içine yollar. ¤ Kapsit hücre enzimleri tarafından ortadan kaldırılır. ¤ Virüs genomu ço ğ almaya ba ş lar. ¤ Yeni virüs zarflarının yapılabilmesi için gerekli glikoproteinler, konak hücrenin protein sentez imkanlarıyla ile sa ğ lanır. 46

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüs zarfları ¤ Olu ş an proteinlerin konak sitoplazmasında toplandı ğ ı yerler aynı zamanda virüslerin hücreden çıkı ş noktalarıdır. ¤ Yeni virüsler, ekzositoza benzer bir süreç ile konak dı ş ına çıkarlar. ¤ Di ğ er bir deyi ş le virüs zarfı, bazı molekülleri viral genlerce belirlenmi ş olan konak zarından olu ş maktadır. 47

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüs zarfları ¤ Olu ş an bu zarflı virüsler, enfeksiyonu di ğ er hücrelere yaymaya hazırdır. ¤ Bu ço ğ alma tipi litik döngünün aksine, konak hücreyi öldürmek zorunda de ğ ildir. 48

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 49

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Herpes (uçuk) virüsü ¤ Tüm viral zarflar, konak hücre membranı kaynaklı de ğ ildir. ¤ Herpes (uçuk) virüslerinin zarfları konak çekirdek zarından köken alır. ¤ Bu virüslerin ço ğ alması konak hücre çekirde ğ i içinde gerçekle ş ir. ¤ Uçuk virüsü DNA ’ ları, bazı sinir hücrelerinin çekirdeklerinde mini kromozomlar olarak bir tarafta dururlar. 50

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Herpes (uçuk) virüsü ¤ Fiziksel ya da ruhsal stres durumlarında yeni virüs olu ş umu tetiklenir. ¤ Di ğ er hücrelerin bu virüslerle enfekte olması, uçuk olarak adlandırılan deri kabartılarına neden olur. ¤ Herpes virüsü almı ş bir ki ş i, hayatının çe ş itli dönemlerinde enfeksiyon patlamalarıyla kar ş ıla ş ır. 51

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) RNA virüsleri ¤ Bazı fajlar ve birçok bitki virüsü RNA ta ş ımasına kar ş ılık en yaygın RNA virüsleri hayvan virüsleridir. ¤ RNA ’ daki iplik sayısına ve konakçıdaki davranı ş özelli ğ ine göre sınıflandırılırlar. 52

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) RNA virüsleri ¤ Tek iplikçikli üç tip RNA genomu bulunmaktadır (IV, V ve VI gruplar). ¤ IV. grup virüslerin RNA ’ ları do ğ rudan mRNA gibi davranmakta ve bu nedenle enfeksiyondan hemen sonra viral proteinlere ifade edilmektedir. 53

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Retrovirüsler ¤ RNA virüsleri içerisinde en karma ş ık ço ğ alma döngüsüne sahip olanlardır (Grup VI). ¤ “ Retro ” geriye do ğ ru anlamındadır ve genetik bilgi akı ş ının tersine do ğ ru oldu ğ unu ifade eder. 54

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Retrovirüsler ¤ Bu virüslerde, RNA ’ dan DNA ’ ya bilgi aktarımını sa ğ layan (RNA ’ dan DNA sentezi) revers transkriptaz enzimi bulunmaktadır. ¤ Yeni sentezlenen DNA, hayvan hücresinde bir bölgeye entegre olabilmektedir. ¤ Ba ğ lanan bu parça provirus olarak adlandırılmakta ve konak genomunun sürekli bir parçası olarak kalmaktadır. ¤ Profajın aksine provirus hücreyi hiçbir zaman terk etmez. 55

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Retrovirüsler ¤ Konak hücrenin RNA polimerazı, viral DNA ’ dan tekrar RNA sentezleyebilir. ¤ Sentezlenen RNA, viral proteinlerin sentezini sa ğ layacak mRNA olarak görev yapabilir. ¤ Ayrıca bu RNA, hücre dı ş ına çıkacak yeni virüs cisimcikleri için genom olarak da görev yapabilir. 56

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) HIV (AIDS virüsü) ¤ HIV (human immunodeficiency virus) bir retrovirüstür. ¤ AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) olarak bilinen bir hastalı ğ a neden olur. 57

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 58

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viral hastalık belirtileri ¤ Viral hastalıklarla olu ş turdukları belirtiler arasındaki ba ğ lantı ço ğ u zaman belirsizdir. ¤ Bazı virüsler, lizozomlardan hidrolitik enzimlerin salınmasını sa ğ layarak hücrenin ölümüne yol açarlar. ¤ Bazıları ise hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açan toksinler üretirler. 59

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viral hastalık belirtileri ¤ Virüsün verece ğ i zarar, ilgili dokunun kendisini yenileme kapasitesine ba ğ lıdır. ¤ So ğ uk algınlı ğ ında solunum yolunu dö ş eyen epitel hücreleri kendilerini hızla yenileyerek hastalıktan kurtulmamızı sa ğ lar. ¤ Ancak polio virüsünün enfekte etti ğ i sinir hücreleri ise bölünememektedir. 60

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viral hastalık belirtileri ¤ Polio virüsünün hücrelere verdi ğ i zarar ne yazık ki kalıcıdır. ¤ Viral enfeksiyon sırasında ate ş , a ğ rı ve ş i ş meler gibi belirtiler ortaya çıkabilir. ¤ Bu belirtiler aslında vücudun enfeksiyona kar ş ı koyma çabasıdır. 61

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) A ş ılar ¤ Ba ğ ı ş ıklık sistemimiz, viral enfeksiyonların önlenmesinde a ş ıların kullanımına temel te ş kil etmektedir. ¤ A ş ılar, ba ğ ı ş ıklık sistemini uyaran, böylece asıl patojenlere kar ş ı koymayı sa ğ layan patojen mikroorganizmaların zararsız türevleridir. 62

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Çiçek a ş ısı ¤ Vaccine (a ş ı) terimi Latince vacca (sı ğ ır) sözcü ğ ünden gelmektedir. ¤ İ lk a ş ı sı ğ ırlarda görülen bir çe ş it çiçek hastalı ğ ı için uygulanmı ş tır. 63

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Edward Jenner (1700’lü yıllar) ¤ Bu İ ngiliz doktor, süt sa ğ an ki ş ilerin, daha hafif olan çiçek hastalı ğ ı ile kar ş ıla ş maları durumunda asıl çiçek hastalı ğ ına kar ş ı direnç kazandıklarını gözlemlemi ş tir. ¤ İ nek çiçe ğ i geçiren bir bireyden aldı ğ ı vücut sıvısını ba ş ka bir çiftlik çalı ş anına aktarmı ş tır. ¤ Bu ki ş i, ileride çiçek ile kar ş ıla ş mı ş ancak hasta olmamı ş tır. 64

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Benzerlik nedir? ¤ Çiçek ve sı ğ ır çiçek hastalı ğ ı etkenleri, ba ğ ı ş ıklık sisteminin ayırt edemeyece ğ i kadar benze ş mektedir. ¤ Bu sayede ba ğ ı ş ıklık sistemi uyarılabilmektedir. ¤ Bu sayede, dünyanın birçok yerinde afet haline gelmi ş olan çiçek hastalı ğ ının tamamen yok edilmesi sa ğ lanmı ş tır. 65

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Di ğ er a ş ılar ¤ Polio (çocuk felci) ¤ Kızamıkçık ¤ Kızamık ¤ Kabakulak ¤ Hepatit B (sarılık) gibi di ğ er pek çok viral hastalı ğ a kar ş ı a ş ı geli ş tirilmi ş tir. 66

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) İ laçlar ¤ Viral hastalıkları a ş ılarla önlemek mümkündür. ¤ Ancak viral hastalık ba ş lamı ş sa, günümüz teknolojisi ile dahi yapılabilecek çok fazla ş ey bulunmamaktadır. ¤ Antibiyotikler, maalesef virüslere kar ş ı etkisizdirler. 67

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) İ laçlar ¤ Antibiyotikler, bakteriyel enzimleri inhibe ederek veya patojene özgü bir süreci engelleyerek ölümlerine yol açmaktadır. ¤ Ancak virüsler bu mekanizmaların ço ğ una sahip olmadıkları için antibiyotikler etkisiz kalmaktadır. 68

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) AZT ve Acyclovir ¤ Viral nükleik asit sentezini engelleme yetene ğ inde olan az sayıda ilaç mevcuttur. ¤ AZT bu tip bir ilaçtır. ¤ Revers transkriptazın çalı ş masını engelleyerek HIV ’ in ço ğ almasını durdurmaktadır. ¤ Bir di ğ er ilaç ise acyclovir ’ dir ve herpes virüsünün DNA sentezini engellemektedir. 69

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Gündemdeki virüsler ¤ HIV virüsü 1980 ’ li yılların ba ş larında ortaya çıkmı ş tır. ¤ 1993 ’ de ABD ’ nin güneybatısında düzinelerce insan “ hanta ” virüsü enfeksiyonundan ölmü ş tür. 70

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Ebola virüsü ¤ İ lk tanımlandı ğ ı 1976 ’ dan bu yana orta Afrika ’ da felaketlere yol açmı ş tır. ¤ Kanamalı ate ş de denilen, kusma, yüksek ate ş , a ş ırı kanama, dola ş ımın iflası gibi belirtilerle kendini gösteren ölümcül bir hastalıktır. 71

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Nipah virüsü ¤ 1999 yılında Malezya ’ da ortaya çıkmı ş ve 105 insanı öldürmü ş , ayrıca ülkenin domuz üretimini yok etmi ş tir. ¤ Ansefalit yani beyin iltihaplanmasına yol açmaktadır. 72

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Grip virüsü ¤ Her yıl grip virüsünün yeni tipleri milyonlarca ki ş inin i ş e ve okula gitmesini engellemekte ve hatta bazen ölümlere neden olmaktadır. ¤ Bu virüsler nereden ya da neden ortaya çıkmaktadır? 73

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viral hastalık süreçleri ¤ Viral hastalıkların ortaya çıkmasında üç süreç mevcuttur: ¤ Mevcut virüslerin mutasyona u ğ raması ¤ Virüslerin bir konaktan ba ş ka bir tür kona ğ a yayılması ¤ Bir viral hastalı ğ ın küçük ve izole bir populasyondan yayılarak büyük salgınlara yol açması 74

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 1-Mutasyon e ğ ilimi ¤ NA virüsleri a ş ırı derecede mutasyona yatkındır. ¤ Bunun nedeni, nükleik asit e ş lenmesinde, DNA e ş lenmesinde oldu ğ u gibi kontrol mekanizmalarının bulunmamasıdır. ¤ Mutasyonlar, ba ğ ı ş ıklık sistemlerini virüslere kar ş ı savunmasız bırakmaktadır. ¤ Grip salgınlarının olu ş ması da bir önceki yılın virüslerinin genetik de ğ i ş imi sonucudur. 75

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 2-Konak seçiminde de ğ i ş iklik ¤ Yeni insan hastalıkların ¾ ’ ünün hayvanlardan kaynaklandı ğ ı tahmin edilmektedir. ¤ Örne ğ in; hanta virüsü kemirgenlerde, özellikle geyik farelerinde yüksek oranda bulunmaktadır. 76

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 2-Konak seçiminde de ğ i ş iklik ¤ 1993 yılında ABD ’ nin güneybatısındaki ola ğ anüstü iklim ko ş ulları nedeniyle fare besinlerinde a ş ırı artı ş meydana gelmi ş tir. ¤ Bunun sonucunda geyik faresi populasyonunda patlama ya ş anmı ş tır. ¤ İ nsanlar, fare idrarı ve dı ş kısı içeren tozları soluyunca bu hastalı ğ a yakalanmı ş lardır. 77

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) 3-Yayılma e ğ ilimi ¤ AIDS, fark edilmeden ve tanımlanmadan onlarca yıl var olmu ş ve salgınlara neden olunca dikkati çekmi ş tir. ¤ Bunun muhtemel nedenleri ş öyle sıralanabilir: ¤ Teknolojik ve sosyal faktörler, ¤ Uluslar arası seyahatlerin geli ş mesi ¤ Kan nakil teknikleri ¤ Çok e ş lilik ¤ Damar içi ilaç kullanımında yozla ş ma 78

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Yeni virüsler aslında yeni de ğ ildir! ¤ Yeni te ş his edilen virüsler aslında yeni olmayıp, mevcut olanların konakçı sınırlarını geni ş leterek evrimle ş meleri sonucunda olu ş mu ş tur. ¤ Bu sayede konakçı özgüllükleri de ğ i ş mi ş ya da mevcut konakçılarda daha fazla yayılı ş gösterebilecek potansiyele ula ş mı ş lardır. 79

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Çevresel etkiler ¤ Çevresel etkiler de viral hastalıkların artmasına yol açmaktadır. ¤ Örne ğ in; izole ya ş ayan insan topluluklarının bulundukları bölgelere açılan yeni yollar hastalıkların yayılmasını hızlandırmaktadır. ¤ Tarım arazisi yaratmak amacıyla ormanların yok edilmesi ise, insanları, virüslere konakçı olan hayvanlarla kar ş ıla ş tırmaktadır. 80

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Virüsler ve kanser ¤ 1911 yılında Peyton Rous tavuklarda kanser yapan bir virüsü ke ş fetmi ş tir. ¤ O tarihten bu yana virüslerin bazı kanser türlerine neden oldu ğ u bilinmektedir. ¤ Bu tümör virüsleri ş unlardır: ¤ Retrovirüs ¤ Papoavirüs ¤ Adenovirüs ¤ Herpesvirüs 81

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Hepatit B virüsü ¤ Hepatit B hastalı ğ ına neden olan virüsün, kronik hepatitli hastalarda karaci ğ er kanserine neden oldu ğ u bilinmektedir. 82

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Epstein-Barr virüsü ¤ Enfeksiyöz mononükleoz hastalı ğ ına neden olan herpes virüs grubundan bir organizmadır. ¤ Afrikanın bazı bölgelerinde sıklıkla görülen Burkitt lenfoması gibi kanserlerle ba ğ lantılıdır. 83

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) HTLV-1 virüsü ¤ Retrovirüsler içerisinde yer almaktadır. ¤ Yeti ş kin tipi lösemiye neden olmaktadır. ¤ Bütün tümör virüsleri, viral nükleik asidin, konakçı DNA ’ sına ba ğ lanmasıyla ba ş lar. ¤ Bu de ğ i ş im hücrenin tümör karakteri kazanmasına kadar gidebilir. 84

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Onkogen ¤ Hücrelerde kanserle ş meye yol açan viral genlerdir. ¤ Bu genler yalnızca tümörlere ya da tümör virüslerine özgü de ğ ildir. ¤ Normal hücrelerde de proto-onkogen adı altında biraz daha farklı bir formda bulunmaktadırlar. 85

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Proto-onkogenler ¤ Bu genler, genelde büyüme faktörü ve büyüme i ş levinde rol oynayan proteinlerin kodlanması gibi hücresel döngülerde görev alırlar. ¤ Onkogen içermeyen bir tümör virüsü, hücrenin kendi onkogenlerini çalı ş tırarak veya çalı ş masını hızlandırarak de ğ i ş ikli ğ e neden olurlar. 86

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Proto-onkogenler ¤ Mekanizması ne olursa olsun, hücrenin kanserle ş mesine yol açan bir virüsün, hücrede birden fazla de ğ i ş ikli ğ e yol açması gerekmektedir. ¤ Birçok tümör virüsü mutajenik etkenlerle birlikte kansere neden olmaktadır (mutajen maddeler, DNA e ş leme ve tamir hataları vb). 87

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Bitki virüsleri ¤ Bazı bitki virüsleri, bitkilerin büyümesini durdurarak verimi önemli ölçüde azaltmaktadır. ¤ Bilinen bitki virüslerinin büyük bir kısmı RNA virüsleridir. ¤ Tütün mozaik virüsü de (TMV) dahil olmak üzere bir ço ğ u spiral olarak dizilmi ş proteinlerden olu ş an çomak ş eklinde kapsite sahiptir. 88

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Yayılma yolları ¤ Bitkilerde viral hastalıkların yayılması için iki ana yol bulunmaktadır: ¤ Yatay geçi ş ¤ Dikey geçi ş 89

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Yatay geçi ş ¤ Bitki dı ş kaynaklı bir virüs tarafından enfekte edilir. ¤ Virüs, bitkinin epidermis tabakasını geçmek zorundadır. ¤ E ğ er rüzgar, donma, yaralanma ya da böcek hasarı var ise geçi ş kolayla ş ır. 90

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Yatay geçi ş ¤ Böcekler iki kat tehdit olu ş turur. ¤ Böcekler ço ğ unlukla virüs ta ş ıyıcılarıdır ve bitkiden bitkiye hastalı ğ ı ta ş ırlar. ¤ Budama ve benzer i ş lemler sırasında da aletler aracılı ğ ıyla bir bitkiden di ğ erine bula ş tırılabilirler. 91

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Dikey geçi ş ¤ Bitki viral enfeksiyonu ebeveynlerinden alır. ¤ E ş eysiz ço ğ alma (a ş ılama) ya da enfekte tohumlarla e ş eyli ço ğ alma yoluyla gerçekle ş ebilir. 92

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Bitkide yayılma ¤ Bitki hücresine bir kere girip ço ğ almaya ba ş layan virüs, kom ş u hücreler arasında geçi ş i sa ğ layan plazmodezmatalar yoluyla tüm bitkiye yayılabilir. 93

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viroidler ¤ Bitkileri enfekte eden küçük, çıplak, halkasal yapılı RNA molekülleridir. ¤ Sadece birkaç yüz nükleotid boyundadırlar. ¤ Protein kodlayamazlar, ama konak hücrenin enzimlerini kullanarak ço ğ alırlar. ¤ Bitki metabolizmasını bozarak onun büyümesini engellerler. 94

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Viroidler ¤ Filipinlerde bir viroid hastalı ğ ı, 10 milyonun üzerinde hindistan cevizi a ğ acının ölümüne yol açmı ş tır. ¤ Bu yapılar, bitki büyümesini kontrol eden sistemleri bozmaktadır. ¤ Bitkide anormal geli ş meler ve bodurluk meydana gelmektedir. 95

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Prionlar ¤ Viroidlerin ço ğ alma yetenekleri iyi bilinmektedir. ¤ Fakat açıklanması daha zor olan, prionlar adı verilen bula ş ıcı proteinlerdir. 96

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Bazı prion hastalıkları ¤ Scarpie: Koyunlarda görülür. ¤ Deli dana hastalı ğ ı: Geçti ğ imiz yıllarda Avrupa hayvancılı ğ ına önemli zararlar vermi ş tir. ¤ Creutzfeld-Jakob: İ nsanlarda beyin hasarlarına yol açan bir hastalıktır. 97

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) Kendi kendine ço ğ alamayan bir protein nasıl olur da hastalı ğ a neden olur? 98

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) En geçerli hipotez !!! ¤ Ş u sıralar geçerli olan bir hipoteze göre prion, normalde beyin hücrelerinde bulunan bir proteinin yanlı ş olu ş mu ş bir ş eklidir. 99

(Kaynak: Biyoloji, Campbell & Prof. Dr. Bekta ş TEPE Reece) En geçerli hipotez !!! ¤ Prion, normal protein içeren bir hücreye girdi ğ inde, o proteini de prion ş ekline dönü ş türmektedir. 100